Ая София дүйнөлүк архитектуранын эң кооз эстеликтеринин бири. Анын тарыхы 324-327-жылдары император Константиндин тушунда башталган. Бул базар аянтында биринчи ийбадаткананын ошол кезде курулган, бирок 532-жылы көтөрүлүш учурунда өрттөнүп кеткен. Император Юстиниан I нин жарлыгы менен ошол эле жерге империянын улуулугунун символу катары жаңы чиркөө курулган жана эң кыска мөөнөттө (532-537-ж.) борбор шаарды кооздогон. Он кылымдан ашык убакыттан бери Константинополдогу Аясофия бүткүл христиан дүйнөсүндөгү эң чоң чиркөө болуп келген.
Бул жерде болгон орус князы Владимир Кызыл Күндүн элчилери ага мындай деп кабарлашты: үч нефтүү бул куполдуу базиликанын көркү ушунчалык зор болгондуктан, анда болуу бейиште болуу менен барабар. Балким, 10-кылымда Владимирге Россияны чөмүлтүүгө ушул себеп болгон.
Храмдын имараты өзүнүн көлөмү жана бийиктиги менен суктандырат, анын бийиктиги 55,6 м. Ортоңку нефтери кең, капталдары кууш. Базилика чоң купол менен капталган, анын диаметри 31 м.6-кылымда курулуп жаткан Аясофиядаэбегейсиз зор каражат жумшалган - 320 миц фунт, бул 130 (!) тоннага жакын алтынды тузген. Легендарлуу грек жана рим курулуштарынан алынып келинген мамычалар гана абдан баалуу болгон.
Мрамор Артемида храмынан алынып келинген, гранит – башында Эфестеги порт гимназиясынан, порфир курулуш аянтына Рим Күн храмынан жана Аполлондун ыйык жайынан жеткирилген. Мрамор плиталары байыркы карьерлерден, ошондой эле Афинадан 23 км алыстыкта жайгашкан, мрамордон Афина кудайынын храмы курулгандыгы менен белгилүү болгон Пентиликон тоосунун түбүндө казылып алынган. Аясофия ээ болгон бардык кымбатчылыкты элестетүү да кыйын, бирок патриарх үчүн тактынын үстүнкү тактасын жасоо үчүн алтын эритип, анан ага баалуу сапфирлер, берметтер, топаздар, аметисттер жана рубиндер атайын ыргытылганы, көп сүйлөйт.
Нартекс - намаз ырымына даярдануу үчүн бөлүнгөн имараттын бир бөлүгү. Бул жерде сиз кооз жасалгаларды көрө албайсыз - алтын жана күмүш каптоо латын басып алуу учурунда жок болгон. Уникалдуу мозаика плиталарына, ошондой эле ар кайсы жерден алынып келинген мамычаларга көңүл бурулат.
12-кылымга таандык байыркы рельефтер, 9-кылымда императордук эшиктин үстүнө коюлган Иса Машаяктын, Ыйык Мариямдын жана Архангел Габриелдин мозаикалык сүрөттөрү адамдын жан дүйнөсүнө өзгөчө сезимди жаратат.
Храмды курууга ошол кездеги эң таланттуу архитекторлор жана сүрөтчүлөр чакырылган. Ошондуктан бүгүнкү күндө да Аясофияанын мааниси жана кооздугу менен суктандырат. Чиркөөнүн негизги мейкиндиги - наос - көптөгөн терезелер жана аркалар менен түзүлгөн өзгөчө жарыктандырууга ээ. Ыйсанын сүрөттөрү, периштелер, эң байыркы патриархтардын, императорлордун жана императрицалардын портреттери, араб жазуусу бар алп плакаттар - мунун баары уникалдуу атмосфераны түзөт.
Бул жерде ар бир сантиметрдин өзүнүн тарыхы бар, байыркы кол жазмалар жана уникалдуу китепкана баа жеткис, ал эми галереялар архитектуралык чеберчиликтин дагы бир керемети. 16-кылымда Пергамдан ибадатканага жеткирилген чоң мрамор шарлары дагы эле башкы кире бериште кооздолуп турат.
Туристтер өтпөй турган бир жер бар - Ыйлоо тилкеси. Чынында эле, уламыш боюнча, анда кереметтүү тешик бар, ал аркылуу манжа тартуу, тегерек тартуу жетиштүү - ошондо айтылган каалоо орундалат. Улуу жана кооз имарат - Ая София! Константинополь - бул кереметтүү ибадаткананын дубалдарынын ичинде жүрөгү соккон бактылуу шаар.
